Zaman, ah-vah zamanı değil. Ben ahla başladım, ama bu bir türlü özeleştiri. Kendi kendimizi eleştirmeliyiz ki doğruları bulalım. Kilis’in neyi eksik? Hiçbir şeyi eksik değil. Bir köşeye sıkışmış, çıkmaz sokak görüntüsü vardır. Hep söyleriz. Bu da bir bahane değil. Suriye’ye açılan bir kapımız var. Hele bir de Nurdağı’ndan Musabeyli üzeri transit yolumuz yapılırsa... Değil ülkemizde, dünyanın birçok yerinde dahi Kilis denince, orası da neresi denilmeyecek kadar da tanınırız.  

Dar bir alanda sınırlı toprak varlığı ile ellili-altmışlı yılları Kilis’te yaşayanlar bilirler, az yokluk ve sıkıntı çekilmedi. Verimli topraklarımız var, ama ancak nüfusu besleyecek kadar, geçindirip, arttıracak kadar değil. Evet zanaatın her türlüsü Kilis’te yapılırdı karın tokluğuna. Bazılarını sayayım: Hasırcı, kürtüncü, sabancı, tenekeci, külekçi, kalaycı, demirci, lastikçi, köşker, culhe, zibilci, fahreci, saka, tellalcılık, sabuncu, şirikhane, halleci, kudamacı, çerçi gibi ve yaygın olan diğer zanaatlar...

Evlerin bir kısmı kerpiç yapılı ve damların üzeri çatı değil, çoğunlukla topraktı. Hatırlarım çok komşumun pencereleri yani tağaları (Kilis deyimi ile), kış gelince tülbentle kapatılırdı. Camlatacak maddi güçleri yoktu. Her ev kadınının bir çıkrığı vardı ip elde etmek için. Evdeki eski giyecekleri keserek kalın kurdele halinde keser dokumacılara götürür, altlarına açacak yaptırırlardı odaları için. Veya çaput yorgan tabir edilen örtüleri yaparlardı. Kışın genelde her odada gömülü olan yer tandırı veya kocacık ve hördelek denilen araç gereçle tandır kurulur ısınılırdı. Mutfaklarda yemek pişirmek için yer ocakları vardı, yanında da bir körük, bağ çubuğu ve zeytin piri yakılırdı. Her mutfakta bir küllük vardı, burada kül ıslanır, bu su ile bulaşık ve çamaşır yıkanırdı. Yaz günleri de mutfaklar banyo olarak kullanılırdı. Hamama giden kadınlar başlarını yıkamak için hamama kil ıslar, götürürlerdi. Kilisli zahiresini kendisi hazırlardı. (Bulgur, simit, döğme, nişasta, sittisimidi, şire, kışlık un) gibi. Evde ekmeğini yapmayan dışarıdan yani fırından ekmek alanlar kınanırdı, “Evlerinde unları yok mu, bu nasıl kadın, çarşıdan gelenin bereketi mi olur, para mı dayanır!?” diye.

Evlerde yemekler genelde bulgura, bakliyata (özellikle mercimek), zeytinyağı, sebze ağırlıklı hazırlanırdı. Yoğurtla çok çeşitli yemekler hazırlanırdı. Yokluk yıllarında Kilis’in bu zengin kültürü insanların beslenmesinde yeterli olurdu. Kilisli kanaatkâr, elde bulunanları en iyi değerlendiren, müsrif olmayan insanlardı.

Kilis’in o yıllarda, dünya genelinde sanayileşme başlaması ile yukarda saydığım mesleklerinin geçerliliği kalmamış idi. Dükkânlar bir bir kapanıyordu. Kilis’te iş istihdamı yaratacak fabrika ve işyerleri

yok idi. Kilis insanı karnını doyurmak için ne yapabilirdi? Mayınlı alanlarda az insan kaybedilmedi. Az insan sakat kalmadı. Az insan memleketini terk etmedi. Çok göç verdi Kilis, hâlâ da vermekte...

Kilis bir kültür şehridir. Tarım kültürü başlı başına ele alıp araştırılacak zengin bir konudur Kilis’in.

Kilis ineği (Güney Anadolu kırmızısı), Kilis keçisi, Kilis ipeği (ipek böcekçiliği), Bağcılığa dayalı (pekmezcilik, gün pekmezi ve Anadolu’nun birçok yerinde ağda tabir edilen, külek pekmezi, şire ürünleri...), zeytinciliğe dayalı (sabunculuk, mahserecilik).

İnanç kültürü (Mevlevihane, tarihi camiler, ziyaretgâhlar).

Mutfak kültürü (kendine has, çok özel ve çok sayıda yemek ve tatlılar).

El sanatları (yorgancılık ve Antep işi tabir edilen işlemeler, iğne oyaları, gergef ve kasnak ile işlenen el işleri). Kilis’te nakış işlemek için her kadının genç kızın muhakkak bir nakış makinesi vardır.

Diğer tarihi mekânlar (Hamamlar, hamam kültürü, Ravanda Kalesi, Yesemek).

Ayrıca Antakya, Gaziantep, Kahramanmaraş ve GAP bölgesine yakınlığı ilimizin artılarıdır.

Bütün bunlar bir beldenin gezilmesi görülmesi gerekli önemli özellikleri. Ama tanıtmak gerekir.

Benim anlatmak istediğim, mesleğimle de ilgili olduğu için, Kesmelik civarına o bölgeyi de canlandırmak adına, dünyaca bilinen Kilis Keçisi ve Kilis ineğinin tanıtılması, gen popülasyonunun korunması için bir hayvanat bahçesi benzeri küçük çaplı da olsa bir üretme ve koruma tesisi kurulması. Çevresine de botanik bahçesi tesisi. Uzun yıllardır gezdiğim birçok yerdeki hayvanat bahçelerinde bu değerli varlıklarımız için bölümler ayrıldığını gördüm. Sivas Kangal çoban köpeği, Ankara tiftik keçisi ve kedisi, Van kedisi ile tanınır ve tanıtımını yaparken biz neden çok özellikleri olan bu varlıklarımıza sahip çıkmayalım? Hem varlıklarımıza sahip çıkmak hem de turist çekmek adına böyle bir tesisin kurulması gerektiği inancındayım. Belediyemizin ve ilgili kuruluşların ilgileri ve finansör bulunması ile yapılamayacak bir proje değil sanırım.

Resulosman Dağı ve Kesmelik bu nedenle değerlendirilmiş olur. Bu alanda kurulacak botanik bahçesindeki her ağaca bir şehidimizin ismi verilebilir.

Kilis’imizi bu özellikleri ile tanıtmamız gerektiği inancındayım.

 

M. Yaşar ÜZEL